“Eşlerimizin şehit olmadan söylediği seçme özdek bir bir ortaya daha çok. Havalandırmada iş var, familya bakıma alınacak demişlerdi. Hepsi martir olmadan önceki madendeki ihmalleri anlatmış; ailesine diyemezse arkadaşına, arkadaşına diyemezse sevgilisine… Göz göre göre gittiler aha.”

İkiz bebeklere gebe 24 yaşındaki Sena Sıla Yıldırım, Amasra’de Türkiye Taşkömürü Kurumu’na ait maden ocağındaki patlamada eşini kaybeden onlarca kadından biri.

Facianın ardından Amasra’daki madenci aileler tıpkı yandan yaralarını sarmaya çalışırken, diğer yandan soruşturmayı yakından strateji ederek türel aşamaya tedbir yapıyor.

Ehlivukuf civar raporu ve mevkuf kişilerin önce müddeiumumilik ifadeleri, maden ocağının işleyişine dayalı sağlam çokça ihmal iddiasını, denetimsizlik ve arıza tespitlerini ortaya koyuyor.

İTÜ ve Kocaeli Üniversitesi’nde görev işleyen akademisyenlerden oluşan eksper heyeti, madende “havalandırma eksikliği, metan gazı ölçümlerinin çalışkan yapılmaması, kömür tozuyla uğraş edilmemesi” gibi eleştiri hatalar olduğunu değerlendiriyor.

42 madencinin öldüğü patlamaya ilgili eleştiri tespitlerden biri, grizu patlamasının meydana geldiği noktaya bildirme yakın havalandırma sisteminin beşte tıpkı oranında çalıştığına yönelik.

B?ilirkişi raporunda neler öne çıkıyor?

Raporda antrparantez maharet personel sayısındaki yetersizliğin kazada aktif olduğu ve ilgili bakanlıklar tarafından madende yapılan rutin denetimlerin “müstelzim etkinliği sağlayamadığı” kaydedildi.

Merkezi gaz izleme sisteminden alınan veriler üzerinden, madende patlama gerçekleşmeden ilk haddinden fazla misil, “az daha rutin olarak” haddinden fazla riskli bataklık gazı seviyelerinin görüldüğü tespit edildi. Fakat bu tespite rağmen hiçbirinde ocağın kısmen üstelik boşaltılması yönünde bir önlem alınmadığı belirtildi.

Ehlihibre raporunda, asli sebep namına havalandırma eksikliği gösterilirken, “Havalandırma sistemi yeterli ve etken olsaydı olayın meydana gelmesi önlenirdi” ifadelerine meydan verildi.

Sormaca kapsamında tutuklu mevcut bazen çalışanların ifadelerine bakarak, madendeki havalandırma sorunu bilinmesine rağmen patlama anına büyüklüğünde her ilaç alınmadı.

SIMURG Haber Ajansı’nın 3 Kasım’bile yayımladığı evvel ifadelere bakarak, tutuklu güvenlik mühendisi Şahan Kahraman, kazanın meydana geldiği kottaki 4 gelgel pervanesinden birinin arızalı olduğu ve vacip parçanın kazaya çatışma realizasyon edilemediğini söyledi.

Mevkuf pres saksı mühendisi Mehmet Tural ise savcılıktaki ifadesinde, “Kâin kazada havalandırma konusunda külfet tamamen iş güvenliğine aittir, tozla savaş üstüne dahi iş güvenliğine aittir” dedi.

BBC Türkçe’nin patlama sonrası lazım eroin ocağında gerek taziye evlerinde konuştuğu metin çokça madenci ailesi, yakınlarının biraz aydır ocaktaki riskli bataklık gazı seviyesine rağmen, iş güvenliği sağlanmandan çalıştırıldıklarını anlatmıştı.

Sena Sıla Saika, “Eşim bana şehit olmadan 2 hafta ilk madenin havalandırmasında sorun olduğunu söylemişti. Ölmeden önceki söyledikleri gerçekler ortaya çıktı amma olan gene bizimkilere oldu” demiş ve bu soruşturmanın yalnız “beceri personel” seviyesinde kalmasından bulut ettiğini söylemişti:

“Eksper yöre raporunda eğin düzem umumi müdürlere pek değinilmemiş. Tutuklananlar müdürler ya birlikte yöneticiler değil, alelumum ustalık elemanlar. Ölen barutçu ve nezaretçi üzere işçilerin konusunda suç atma başladı. Bunların hiçbirini kabul etmiyorum.”

“E?n andıran havalandırma 70 metre giderek ve tutkun bir hava üflüyor”

Kömür madenlerinde üretim sırasında rastgele dinamitleme yapıldıktan sonraları anlaşılan hacim metan gazı açığa çıkıyor. Bu kapsam gerçekte akıbet merhale bayağı.

Açığa çıkan bu gazın tıpkı metan patlamasına dönüşmemesi ve işçilerin sağlığını tehlikeye atmaması üzere ise canlı ayrımsız havalandırma sistemiyle eroin dışına atılması gerekiyor.

Uzman raporuna göre Amasra’daki maden ocağında bu sistem işlemedi. Patlama, barutçunun -320 kotun genişlik ağız noktasında ekibiyle birlikte dinamitleme yaptıktan sonra bataklık gazı gazı seviyesinin çabuk benzeri şekilde artması ve grizu patlamasına dönüşmesiyle gerçekleşti.

Raporda, “Az ve süreduran havalandırma sistemi olayın meydana gelmesindeki bildirme esas unsurdur” ifadeleri meydan aldı:

“Familya zarfında tam miktarda ve hızda çekicilik dolaşımı sağlanamamış, bu nedenle yanıcı, patlayıcı gazları ve tozları insanların çalıştığı ve bulundukları yerlerde seyreltme ve süratle ortamdan uzaklaştırma görevi yerine getirilememiştir.”

Ayrıca, “-300 ve -350 katlarına gönderilen hava miktarı son merhale yetersizdir. Bu büyüklükteki bir ocakta bu kadar bir iki albeni ile yeterli ve enerjik bir havalandırma nail olmak neredeyse imkansızdır” ifadelerine yer verildi.

BBC Türkçe’ye konuşan Avukat Sercan Aran, kazaya yer mail havalandırma vantüpünün hem uzakta hem birlikte olmasın gerekenin 5’te 1’i seviyesinde gelgel üflediğini kaydediyor:

“Yeraltında işçilerin ne noktada öldüğünü gösteren haritaya baktığımızda, sunu önde lağımı atan dirilik ve ekibi olduğunu görüyoruz. Yani delikleri delip içine barutları koyduktan sonraları olması gerektiği şekilde mankafa çekilmişler.”

“İşçiler düşüncesiz çekildiği esnada bu deliklerden metan sızmaya bitmeme ediyor ancak sunu yakın havalandırma vantüpü hırslı atık yere tahminî 60-70 m uzaklıkta ve olması gerekenin 5’te 1’i seviyesinde bir bozulmamış gelgel üflüyor.”

“O algın albeni cihetiyle maatteessüf hırslı sırasında açığa çıkan metan saf havayla karışıp düzensiz gelgel yolundan atılamıyor. İşçiler geriye çekilirken orada sürekli yoğunlaşan benzeri metan söz konusu.”

Aran, madende metan mahsus tıpkı yoğunluğa ulaştıktan bilahare her yalaz kaynağına gerekseme duymadan, “iki taşın birbirine çarpmasıyla açığa çıkan alelade bir kıvılcımla üstelik” patlayabileceğini söylüyor.

“Madendeki efdal doğal gaz seviyesi rutin ama istihsal on paralık durmamış”

Madendeki metan gazı seviyesi %1,5 ve %2’nin üstüne çıktığı anda hırs en etmeye başlıyor.

Merkezi doğal gaz izlem sistemi verilerinin incelendiği eksper raporuna göre, beyaz zehir ocağındaki bataklık gazı gazı seviyesi geçmişten bu yana “az daha rutin namına” ağır sıklet seviyelerde seyretmişti.

18 Ilk Teşrin’birlikte mütekellim kahveci Rıfat Akgül, patlamada hayatını kaybeden madenci Şaban Yıldırım’ın namına patlamadan iki hafta evvel madendeki bataklık gazı gazı sorununda bahsettiğini anlatmıştı:

“Şaban bana ocakta doğal gaz sıkıntısı olduğunu söylemişti ve ‘Madene giriyoruz, çıkıyoruz ama hayatımız tehlikede’ demişti. Torunlar filhakika içeride doğal gaz sıkıntısı olduğunu amirlerine söylemişler ama ‘çalışın, bitmeme edin’ yanıtını almışlar.”

Madendeki metan sensörlerini inceleyici bilirkişi heyeti dahi patlamanın olduğu -320 kotunda değişik tarihlerdeki metan gazı seviyelerine dayalı şunları mesabe ediyor:

“-320 ağırlık soy bacasındaki metan seviyeleri birçok kere kanuni dal limit olan %2’yi geçmiştir. İki nöbet de sensörün ölçebileceği en son sınır olan ve metan gazı zir patlama limiti %5’i geçtiği görülmektedir. Grafikler dikkatle incelendiğinde, metan seviyesinin müteakip defalar uzun süre süresince %1,5 ve %2’nin üzerinde kaldığı görülecektir.”

“-320 Külfet Huy Tavan Yolu’ndaki bataklık gazı seviyeleri az daha rutin adına %1,5’i ve uyumlu namına birlikte %2’yi aştığı için potansiyel yerine patlayıcı metan seviyelerinin bir nice kat bulunan olabileceği söylenebilir. Bu durumların oluşması da sıkı ve işsiz havalandırmaya ilaveten bataklık gazı drenajı uygulamasının olmamasıdır.”

Mevkuf inanma mühendisi Şahan Yiğit savcılık ifadesinde, patlamadan aynı hafta ilk madendeki bataklık gazı gazı seviyesinin %4 seviyesine çıktığını ve bu sebeple işçileri tahliye ettiğini, 1 dönem bilahare ise doğal gaz seviyesinin normale döndüğünü iddia etti.

Avukat Aran ise ehlihibre raporuna binaen bu ocakta üretimin hiçbir antlaşma durdurulmadığını kaydediyor:

“Ehlivukuf raporunda, bir vakitler metanın faziletkâr seviyelere çıkmasına rağmen üretimin durdurulmadığı zira üretilen günce kömür miktarının bilcümle bire bir seviyede seyrettiği belirleme ediliyor. Istihsal her zamanda durdurulmuş olsaydı, bu üretim değerlerine yansırdı.”

“Bu maden ocağında her çevrim averaj bire bir seviyede kömür üretilmiş. Hassaten işçilerden öğrendiğimiz kadarıyla, bu ocakta maaş sayı farkı 5-6 bin titrem civarında kömür çıkarılırken, Ilkgüz ayında 15 bin titrem civarında kömür matrut.”

“Kömür üretimi sırasında bataklık gazı seviyesi %4’lere çıkabilir ancak burada makro olan üretimi durdurup durdurmadığınız, işçilerin güvenliğini alıp almadığınız. Buna dayalı hiçbir bilgi yok maatteessüf.”

Grizu sonrasında kömür tozu patlaması yaşandı

Kömür üretimi sırasında ortaya sâdır kömür tozları, madenin zeminine evet bile vantüplerin konusunda yapışarak birkaç cm kalınlığında kömür tozu tabakası oluşturabiliyor.

Bu tozlar hareketli ayrımsız havalandırma sistemiyle madenden atılarak evet birlikte üzerlerine serpilen kömür taşlarıyla emin bire bir ayla getirebiliyor.

Ehlihibre raporu, madende kömür tozuyla enerjik savaşım edilmediği amacıyla grizu patlamasını kömür tozu patlamalarının strateji ettiği ve facianın boyutlarını artırdığı tespit ediliyor:

“Grizu patlamasının kömür tozu patlaması ile ocağa yayılması, yaşanan kazanın boyutlarının ve gravite mesafesinin artmasına sebebiyet vermiştir.”

“İşletmede kömür tozu ile mücadele konusunda hazırlanan yönergenin bulunmuş olması, işletme yetkililerinin dahi riskin farkındalığına işaret etmektedir. Tozla mücadele etkili yapılsaydı meydana gelem kazanın etkisi henüz birkaç olabilirdi.”

Avukat Aran, “Grizu patlamasından sonra düz biriken ve temizlenmeyen kömür tozları dahi bu alevle birlikte patlamaya başlıyor” diyerek anlatıyor:

“Düz altında kutu kabil tıpkısı yerdesiniz, bu keskin basınç gidebildiği yere kadar şiddetlenerek gidiyor ve en son -300 seviyesindeki su torbalarını patlattığı üzere, coşkunluk ve tazyik o noktada duruyor.”

“Teknik personel sayısı elverişsiz”

Eksper raporunda, madende ustalık personel sayısında şaibe olduğu ve bu kusurun “kazanın meydana gelmesinde ekten olduğu” değerlendiriliyor.

Anka Selen Ajansı’nda şüphelilerin ifadelerini haberleştiren Gazeteci Tamer Ardıl Erşin, Amasra’de ölen madenci sayısı toplam iştirakçi sayısına oranlandığında, “Esasta Soma ile tıpkı büyüklükte tıpkısı facia amma kimse bunun farkında değil” diyor.

Şüphelilerin ifadelerinden nâkil Erşin, “İşin yabansı tarafı şu, gaz izlem merkezinde normalde iki kişi bulunması gerekiyormuş amma o aktarılma yegâne yaşama varmış ve personel eksikliği sebebiyle sık sık tek kişi kalabiliyorlarmış” diyor.

Öte yandan Aran, dosyada vadi alan doğal gaz takip anten planına bakarak, kazaya arz mümasil doğal gaz izlem sensörünün 80 metre uzakta olduğunu anlatıyor:

“Olayın olduğu damarda bire bir sensor var fakat bu sensor haddinden fazla geride. Bu sensorun 18.09’birlikte verdiği ayar 1,69. Burada 1,69 ise muhtemelen patlamanın olduğu ve gazın elan kırıcı olduğu yerde çokça çok henüz yüksekti ama bunun açık tıpkısı verisini yakalamak bile çok yumruk.”

Erşin ise, “Patlamanın yaşandığı yerde önce evvel barutçu yordamsız. Barutçunun metan seviyesinin yükseldiğinden, merkezi izleme sistemi üzerinden haberi olmuyor” diyor:

“Yetkililer, tığ işçilere gezgin gaz takdir cihazları veriyorduk diye niteleyerek savunuyorlar kendilerini. Ölen kişinin lağımı atmadan geçmiş ölçmesi gerekiyordu diyorlar. Evet o hangi büyüklüğünde dosdoğru sonuç veriyor, verdi mi? Bilinmiyor.”

TTK: “Patlamada havalandırmanın etkisi yok”

TBMM’üstelik kurulan Amasra Eroin Kazasını Araştırma Komisyonu 2 Teşrinisani’da toplandı ve Türkiye Taşkömürü Kurumu (TTK) Genel Müdür Yardımcısı Aşure Ayı Kiraz, bilirkişi raporunun bilakis, kendi yaptıkları incelemeye göre facianın meydana gelmesinde havalandırmanın etkisi olmadığını söyledi.

Kiraz, “Bizim öz öngörümüz, kendi incelemelerimizle alay malay, havalandırmadan kaynaklanan aynı sorun olmadığı, havalandırmadan kaynaklanan aynı kaza olmadığı şeklinde” dedi.

Kiraz, 2021 yılında mecmu 46 posta denetleme yapıldığını ve teftiş yapılan hususların müesseselere gönderildiğini kaydederek, kuruma vabeste 177 aksiyon güvenliği uzmanı ve 16 gelişim yeri hekiminin fariza yaptığı bilgisini verdi.

Kiraz, Amasra’daki asıl aspiratörün 1978 yılında kurulduğunu belirterek, “bahis konusu ayağın olduğu yerde ihtiyaç kadar hava basılıyor. 3 bin 750 mikâp çekicilik, normal koşullarda ocağa basılıyor” diye niteleyerek konuştu:

“Metan ölçümü yapıldı mı? Birkaç ilk de izah ettiğim kabilinden, yeraltında bataklık gazı sensörleri ile birlikte ölçümü yapılıyor. Temel galerilerde üstelik etkin ekiplerde zatî doğal gaz ölçüm cihazları var. Sürekli çakılı olan metan sensörlerimize de yüzde 1-1,5’te bile ünlü ve entelektüel ihtar yapıyor.”

Gazeteci Erşin ise, “TTK’nın resmi görüşü esasen şu: Bizim havalandırmamızı suçu namevcut, bizim eksikliğimiz namevcut. Tepki çekecekleri üzere ayan ölen işçiler suçluydu birlikte diyemiyorlar, hakeza sürüncemede bırakıyorlar” yorumu getiriyor.

Çalım Müdür Yardımcısı: “Vakit Kaybetmeden oturdum, mahiye aldım”

Gurur Müdür Muavini tutuklu Salih Atmaca ifadesinde, 2020 Ağustos ayında cemi görevlerinden alındığını ve hemen tezkere üstüne tutumlu göründüğünü savundu:

“2020 Ağustos ayından sonraları hiçbir iş yapmadım, talimat almadım, emir vermedim, hiçbir ağırbaşlılık altında da değilim. Yalnız oturdum, aylık aldım. Üretim birleşme müdürü kendisine boş kadro üzerimde duruyordu ancak bana bir molekül yaptırılmıyordu.”

“Benim 2020 Ağustos ayından sonra iş icabı ocağa girmem, bana sınırlanmış birimlere buyuru vermem, bilgelik almam hem şifaen hem de yazılmış kendisine yasaklanmıştır.”

Avukat Aran, henüz çok yaşama sorumlu olmasına rağmen şu aşamada elden 8 kişinin tutuklanmış olmasını ensiz buluyor:

“Bunları ustalık öge kendisine değerlendirebiliriz. Bizim tıpkı sorumluluğumuz bulunmayan, tıpkı sav gördüğümüzde üstlerimize rapor ediyorduk ve deminden tığ yazık keçisi car ediliyoruz diyorlar.”

“Eğer haber tekniğine akla yatkın sıfır şartlara başkaldırı etmezseniz, oradaki üretimi tevkif yetkiniz olmasına rağmen maddi kaygılarla evet bile politik kaygılarla üretimi durdurmazsanız yaşananların sorumlusu haline gelirsiniz.”

A?masra’birlikte hayatını kaybeden madencilerin eşleri kendisine “Seçme birimizi kucağında ayrıntılar kaldı” diyerek Sena Sıla Saika ise, kazadan mesul parçalanmamış yetkililer yargılanmasını istiyor:

“Bizim vekaletlerimiz yardımıyla 8 dirilik tutuklandı. Bizim amacımız dip kişilere da ulaşıp tarz kalmaması. Hak yerini bulsun diye.”