Emeklilikte Hoşnutluk Takılan (EYT) ve bu nedenle henüz mütekait olamamış vatandaşların merakla beklediği süreçte sona yaklaşılıyor. Bu yılın sonuna makul tamamlanması planlanan çalışmalar tamamlandığında taslak, Iş ve Sosyal Düzenlilik Bakanı Vedat Bilimci aracılığıyla Cumhur Reisi Recep Tayyip Erdoğan’a sunulacak.
İLK YIL MALİYETİ 110 MİLYAR LİRAYI BULABİLİR
Yüz binlerce adam çalkantı içerisinde EYT çalışmasını beklerken, düzenlemenin hazineye ne kadara dünyalık olacağı ise zül ediliyor. Kestirmece 5 milyon kişinin faydalanması muhtemel çalışmada, tamlık vatandaşların bir anda mütekait olamayacağı öngörülüyor. Masada 3 yöntem tutulurken EYT’nin geçmiş yılında hazineye maliyetinin ise; 90-110 milyar lirayı bulacağı aritmetik ediliyor.
1 MİLYON KİŞİ YARARLANABİLECEK
Türkiye Gazetesi’nin haberine göre belirlenecek modelde, emekli olmak amacıyla yıl ve prim gününü çoğaltmak gerekiyor. Bilfarz, emeklilikte müddet şartı 25 sene adına alındığında; can, 25 yılı doldursa üstelik prim gününü doldurmamış olabiliyor. Eş şekilde, 1999’un ilkgüz ayı öncesinde işe giren kişinin da 25 yılı dolmamış akseptans ediliyor. Bu nedenle emeklilik zamanı, 2024’ü bulabiliyor. Bu kapsamda EYT’da emekliliklerin topluca değil, parça parça gerçekleşmesi bahis konusu oluyor. Zımnında düzenlemeden ilk etapta şartları taşıyan tahminî tıpkı milyon kişinin yararlanması öngörülüyor. Vazgeçilen primlerle birlikte EYT’nin geçmiş yılında hazineye 90-110 milyar lira arası bir maliyet getirmesi bekleniyor.
3 YÖNTEM GÜNDEMDE
Uzmanlar, EYT’lilerin ayrımsız kısmının esasen çalışacağını yahut zahmetli olanların namına yıpranmamış istihdamlar ile vazgeçilen primin bire bir kısmın baştan kazanılacağını ve prim amacıyla borçlananların ödemelerini hesaba katarak bu maliyetin elan bile düşeceğini hesapladı. Bu çerçevede, iyon aydan taban hem kademelendirileceğini hem üstelik düşeceğini belirtti. Uzmanlar bahis konusu yükü “katlanılabilir” adına nitelendirdi.
FİNLANDİYA MODELİ: Masadaki evvel dalgalı, aylıklardan benzeri miktar kopukluk yapılarak seçkin gözyaşı şartı aranmaksızın 1999 öncesi işe girenlerin emekli edilmesi. Bu formülde aylıklardan yüzde 2-3 ara yapılıyor ve emekliliğin önü açılıyor. Bu benzeri henüz önce Finlandiya’dahi uygulanmıştı. Finlandiya, daha sonraları bu modelden vazgeçmişti.
YAŞIN DÜŞÜRÜLMESİ MODELİ: EYT’üstelik tıpkı sair almaşık de emeklilik yaşının düşürülmesi. Erkeklerin ve kadınların emekliliğinin 2-3 gözyaşı kadar öne çekilmesini öngören yöntem de konuşuluyor. Uzmanlar ise bu seçeneğin ayrımlı ayrımsız EYT sorunu ortaya çıkaracağını, şimdikinden ayrımlı namına yalnız hoşnutluk takılanların, yaş aralığının değişeceğini değerlendiriyor.
1999 FORMÜLÜ: 8 Eylül 1999 öncesi işe giren kadınlarda 20 yıl, erkeklerde 25 yılı ve prim gününü doldurmuş olanların, aracısız mütekait edilmesi ise benzeri başka alternatif. Uzmanlar, bu formülün sunu uygulanabilir usul olduğunu tabir ediyor.
EYT PROBLEMİNİN KAYNAĞI HANGI?
8 Ilkgüz 1999 öncesi işe girmiş olanlar amacıyla emeklilikte yaş şartı aranmıyordu. O dönemde sene ve prim gününü dolduran emekli olabiliyordu. Daha bilahare tekaütlük için kademeli yerine gözyaşı şartı getirilmişti. Bu üstelik EYT sıkıntısını ortaya çıkarmıştı.
