EŞBER AYAYDIN/ADSIZ AYÇIÇEĞI – Güneydoğu Küçük Asya Bölgesi’nde üreticilerin “yeşil kızıl” kendisine nitelendirdiği fıstık, coğrafi belen belgesine eş Gaziantep ve Şanlıurfa beyninde hem ismi hem üstelik hoşlanma bakımından adeta paylaşılamıyor.
Yüksek getirisinden dolayı dolay çiftçisi eliyle temas yıl ekim alanı arttırılan fıstık, Türkiye’bile arz çok Şanlıurfa ve Gaziantep’te yetiştiriliyor. Tatlılardan yemeklere, çikolatalardan çerezlere kadar hemen rastgele alanda Türk mutfağının kesin lezzetleri beyninde yer kayran fıstık, Türkiye’nin yanı sıra yetersiz dışından da dilek görüyor.
Fıstık, geçmiş yıllardan bu yana Şanlıurfa ve Gaziantep beyninde adeta paylaşılamayan zirai ürün namına biliniyor. Gaziantepliler tarafından yapılan referans sonrası 2000 yılında “antep fıstığı” kendisine coğrafi işaretle tescillenen ürün, Şanlıurfalıların ayrımlı bir asıl için yaptığı referans sonrası güdük müddet ilk “Urfa keten köyneği fıstığı” adıyla coğrafi işaretle tescil edildi.
Gaziantep, el işi tesisleriyle dikkati çekerken, serencam yıllarda dikme sayısını arttıran Şanlıurfa ise üretim rakamlarıyla öne çıkıyor. Gaziantep’teki fıstık ağacı sayısı kısaca 25 milyonken, Şanlıurfa’birlikte ise 30 milyon civarında fıstık ağacı bulunuyor.
Şanlıurfalılar yoluyla bakir alınan tescil sonrası iki şehir arasındaki insan ve lezzet rekabetinin elan üstelik artması bekleniyor.
İşlemenin şişman bölümü Gaziantep’te
Gaziantep Tecim Borsası Başkanı Mehmet Ileri Uç Oyuncusu, AA muhabirine, Gaziantep’in tıpkı ticaret merkezi olduğunu ve fıstığın birlikte bu ticarette koca aynı payının olduğunu söyledi.
Antep fıstığının kentin olmazsa olmazı olduğunu tabir eden Akıncı, “270 bin aileye savuşturmak kapısı, AŞ kapısı olan, olmazsa olmazımız şam fıstığı gastronomide bile nazik önem taşımaktadır. Baklava başta almak amacıyla birçok yemeğe ulama sağlayıcı Antep fıstığının işlenmesinin yüzdelik 80’i Gaziantep’te yapılıyor.” diye niteleyerek konuştu.
Akıncı, kentte fıstık amacıyla lisanslı deponun bulunduğunu ve Uçucu Ölçekli Fıstık İşleme Tesisinin de faaliyete geçtiğini kaydetti.
Fıstık üreticisi Mustafa Turgut ise Antep fıstığının ismini da bulunduğu kentten aldığını belirterek, “Antep fıstığına eksantrik kişioğlu aramaya ister yok. antep fıstığı, yüzyıllardır bu topraklarda yetişiyor. Kentin vazgeçilmez tıpkısı ürünüdür.” dedi.
Şanlıurfa’de fıstık yetiştiriciliğinin mail tarihte başladığını savunan Turgut, “Şanlıurfa’bile fıstık ongun sayısı ve fıstık üretimi çok benzer. Fıstık, Antep’te yüzyıllardır yetiştiriliyor.” ifadelerini kullandı.
“Şanlıurfa’nın ‘keten köyneği’ dünyanın tek durumunda yok”
Şanlıurfa Tecim Borsası Başkanı Mehmet Kaya, fıstığın site üzere büyük tıpkı zirai eser olduğunu ve ana yurdunun Şanlıurfa olduğunu söyledi.
Kentte yetiştirilen fıstığın Türkiye ekonomisine mefret katkısının olduğunu vurgulayan Kayaç, şöyle konuştu:
“şam fıstığı diye beşer almış ve öyle gitmiş ülkede fakat işin gerçeğine bakacak olursak Şanlıurfa geçmiş fıstık ağaçlarının yurdu. Şanlıurfa’birlikte 29 milyon 700 bin fıstık ağacı var. Bu açıdan Türkiye’bile ağaç sayısı bakımından birinci sıradayız. 2021 yılında Türkiye’de fıstık üretimi 119 bin tondu, bunun 38 bin 576 tonu yalnız Şanlıurfa’dandı. Türkiye’birlikte arz fazla üretimi fail iliz tığ. Bu yıl fıstıkta ‘var senesi’ olmasına rağmen abuhava koşulları dolayısıyla Türkiye’nin rastgele yerinde ürün düşüklüğü yaşandı ama tekrar üstelik 100 bin tonun üzerinde istihsal yapılacağını oranlama ediyorum.”
Kayaç, 2022 yılının Karı-Haziran döneminde 91 ülkeye 111 milyon 456 bin dolarlık fıstık ihracatı yapıldığını hatırlatarak, bu ihracata sunu büyük katkıyı ise fıstığın bildirme fazla üretimini gerçekleştiren Şanlıurfa çiftçisinin yaptığını anlatım etti.
Kentteki atıl ve kıraç alanlarda ön çiftçisi tarafından fıstık ağaçlarının dikimine bitmeme edildiğini dile getiren Kaya, bu sayede üretim miktarının herhangi bir yıl artmasını beklediklerini belirtti.
Kayaç, kentin fıstık pazarında şehrin küçümseme sahibi olabilmesi için harekete geçtiklerini anlatarak, “Şanlıurfa’de bizim sanayicimiz, tüccarımız yeni yatırımlarla fıstık tesisleri kurmaya başladı. Biz da inşallah fıstık pazarının içerisinde olacağız, ihracatı da paketlemeyi birlikte kırmayı üstelik hepsini biz Şanlıurfa’dahi yapacağız. Şu anda biraz tesisimiz hazır şekilde başladı fakat yeni yapılanlar bile var. İnşallah önümüzdeki yıla hazırlığımız var lisanslı depoyu üstelik Şanlıurfa’da kuracağız.” dedi.
Kentte en kaliteli fıstık olarak bilinen ve “Urfa keten köyneği fıstığı” yerine tescillenen fıstığın lezzeti ve özellikleriyle ayrıldığına belen eden Kayaç, şunları kaydetti:
“Şanlıurfa’nın ‘keten köyneği’ fıstığına kimesne antep fıstığı diyemez, Şanlıurfa’nın ‘keten köyneği’ dünyanın hiçbir durumunda namevcut, vakit kaybetmeden Şanlıurfa’dahi üretilen aynı fıstıktır. Onun kabuğu daha beyazımtırak, daha slayt ve elan yumuşaktır. Onun fıstığının lezzetini da hangi Antep’te hangi birlikte Türkiye’nin tek yerinde bulabilirsiniz. Onun dahi pazarlamasını tığ yaparken ‘Şanlıurfa keten köyneği’ fıstığı ismini hem Türkiye’ye hem bile yekpare dünyaya yayacağız.”
Fıstık üreticisi Aziz Demir ise fıstık bahçesindeki ağaçları kendisinin 45 sene evvel elleriyle diktiğini belirterek, yetiştirdiği fıstıkların tadına bakanların elinden bırakamadığını söyledi.
Fıstığın asıl vatanının Şanlıurfa olduğunu savunan Çipo, “Bu fıstık Antep değil esasında Şanlıurfa fıstığıdır. Bizim sanayimiz zayıf olduğu amacıyla tığ Antep’e götürüp oraya satıyoruz, onlar ambalaj yapıp antep fıstığı diyorlar. Bizim köyde, Tülmen’üstelik, Esemkulu köyünde 500 almanak ağaçlar var. Bizatihi yetik bu ağaçlar, daha sonra büyüklerimiz yetiştirmiş.” dedi.
